Kończąca się perspektywa unijnego finansowania obejmująca lata 2014-2020 oraz wyzwania stojące przed polskimi przedsiębiorstwami sprawiają, że coraz częściej padają pytania dotyczące nowych źródeł budowania konkurencyjności. Te kwestie są ważne także w kontekście łagodzenia skutków kryzysu wywołanego pandemią koronawirusa. Jeszcze nie wiemy, jak będzie głęboki i jakie sektory gospodarki najbardziej dotknie, pewne jest jedno – trzeba już teraz zastanowić się nad sposobem reakcji, jak również wykorzystania kryzysu do poprawy dojrzałości cyfrowej (szerzej o badaniu dojrzałości pisze u nas Katarzyna Nosalska). W ten sposób w kolejnych latach zaawansowanie technologiczne ma szansę stać się kluczową przewagą konkurencyjną przedsiębiorstwa.
Polskie firmy w okolicznościach kryzysu
W 2019 r. w Polsce działało 2150300 tzw. przedsiębiorstw niefinansowych, tj. o 3,5% więcej niż rok wcześniej. Sektor MŚP (mikro, małych i średnich firm) stanowi w naszym kraju większość – 99,8%. Analiza struktury branżowej pokazuje, że najliczniejszą grupę stanowią firmy z sektora usług (52,3%). Co czwarta działa w handlu, co ósma w budownictwie, a co dziesiąta funkcjonuje w przemyśle. Analiza struktury branżowej dużych firm różni się istotnie od sektora MŚP. Ponad połowa (51,9%) dużych podmiotów prowadzi działalność przemysłową.
Nakłady inwestycyjne ogółem sektora przedsiębiorstw wyniosły w ubiegłym roku ponad 218 mld zł (tj. o 12,2% więcej niż w roku 2017). Blisko połowę (48,5%) nakładów na rzeczowe aktywa trwałe poniosły firmy prowadzące działalność przemysłową, 13,0% – firmy handlowe, a 11,2% – transportowe. Największy udział w inwestycjach przedsiębiorstw ogółem mają duże podmioty – 54% nakładów, co oznacza, że wartość wydatków ponoszonych przez te podmioty jest większa niż całego sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Dwie trzecie nakładów inwestycyjnych MŚP było finansowanych środkami własnymi (67%), jedna piąta z kredytów i pożyczek krajowych (19,2%), a 6,4% stanowiły źródła zagraniczne.
Sektor przedsiębiorstw wytwarza blisko trzy czwarte PKB (73,6%), przy czym małe i średnie organizacje generują prawie połowę jego wartości (49,8%). Największy udział w produkcie krajowym brutto mają mikroprzedsiębiorstwa – 30,2%. W przypadku MŚP najważniejszą rolę odgrywa sektor usług – 43,1%, podczas gdy w dużych firmach to 29,2%. Drugi w kolejności jest handel (26,5% – MŚP, 9,9% – duże firmy). W większych przedsiębiorstwach istotniejszy wkład w PKB w porównaniu z sektorem MŚP ma przemysł (58,6% – duże firmy, 19,0% – MŚP), najmniejszy zaś budownictwo (2,3% – duże firmy, 11,3% – MŚP).
Początek 2020 roku i gwałtowny kryzys gospodarczy wywołany pandemią przyniósł radykalną zmianę warunków prowadzenia działalności gospodarczej, nie tylko w skali Polski, ale całego świata. Ocena skutków dla gospodarki krajowej i rynków międzynarodowych na razie jest bardzo trudna. Zgodnie z Raportem Interim Economic Outlook wydanym w marcu 2020 r. przez OECD (która jako pierwsza organizacja międzynarodowa spróbowała oszacować wpływ koronawirusa na światową ekonomię), perspektywy rozwoju są coraz bardziej niepewne. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju przewiduje, że gospodarka światowa spowolni do 2,4 % w 2020 r. (wobec 2,9% z jesiennych projekcji), a w pierwszym kwartale 2020 wskaźnik wzrostu może być wręcz ujemny. Na 2021 rok przewidywany jest wzrost do ok. 3,25%, jednak przy założeniu zaniku efektów epidemii i odbudowy produkcji. Dłuższa i bardziej intensywna pandemia wirusa w Azji, Europie i Ameryce Północnej znacznie osłabiłaby perspektywy wzrostu – w skrajnym przypadku światowy PKB mógłby spaść do 1,5 % w 2020, czyli do poziomu o ponad połowę niższego, jeśli porównamy z tym sprzed wybuchu epidemii.
Sposób na łagodzenie skutków kryzysu
Zawarte w raporcie OECD rekomendacje wskazują, że wspierająca polityka makroekonomiczna państw może przyczynić się do przywrócenia zaufania i pomóc w odbudowie popytu. Jeżeli wzrost gospodarczy utrzyma się na niskim poziomie przez dłuższy czas, najskuteczniejszym sposobem poprawy sytuacji byłyby skoordynowane działania wielostronne mające na celu zapewnienie skutecznej polityki zdrowotnej, ograniczenie rozprzestrzeniania epidemii i łagodzenie jej skutków, pomoc dla gospodarek o niskich dochodach i podniesienie wydatków budżetowych. Z dużym prawdopodobieństwem w najbliższym czasie można spodziewać się realizacji zaproponowanej przez OECD rekomendacji, co zresztą np. w Polsce już ma miejsce w ramach tzw. Tarczy Antykryzysowej.
Od początku transformacji ustrojowej na przełomie lat 80 i 90 do dzisiaj polska gospodarka dokonała skoku cywilizacyjnego, jednak dotychczasowy sukces wynikał w znacznej mierze z wysokiej konkurencyjności kosztowej. Natomiast model rozwoju najbardziej rozwiniętych gospodarek świata oparty jest głównie na postępie technologicznym, a konkurencyjność kosztowa ma mniejsze znaczenie. Wiele naszych przedsiębiorstw w uwagi na zaistniałą ostatnio sytuację stanęło przed wyborem: przyspieszonej cyfryzacji procesów albo utraty / częściowego zawieszenia niektórych operacji. Otwarte pozostaje pytanie – nie czy, tylko jak i kiedy przeprowadzić transformację cyfrową. Stała się potrzebą chwili, a teoretyczne dywagacje na temat jej zakresu ustąpiły praktycznemu zastosowaniu konkretnych technologii, aby zapewnić ciągłość pracy.
Należy zwrócić uwagę, że cyfryzacja sama w sobie nie powinna być celem, ale może stanowić jeden z kilku skutecznych sposobów walki z kryzysem, w czym prywatnemu biznesowi powinny pomagać instytucje państwowe. Równocześnie takie działania są szansą na dokonanie zmian strukturalnych w całej gospodarce. Cyfryzacja jest przede wszystkim narzędziem służącym zmianie modeli biznesowych, a jej wpływ da się zauważyć na przykładzie przedsiębiorstw produkcyjnych. Pojawiają się inteligentne systemy produkcji oparte na komunikacji online pomiędzy elementami procesów i na zaawansowanej analizie danych. Ich zaletą są niskie koszty operacyjne, bardzo duża elastyczność i zdolność dostosowywania się do potrzeb rynku. Zrozumienie tego faktu ma szczególne znaczenie obecnie, kiedy oprócz źródeł wzrostu poszukujemy sposobów na łagodzenie skutków globalnego kryzysu.
Dobry moment na transformację cyfrową
Przyspieszona cyfryzacja staje się dla polskich przedsiębiorstw wyjątkową szansą. Ze względów historycznych Polska nie mogła wziąć pełnego udziału w trzech kolejnych rewolucjach przemysłowych. Obecny poziom kraju może stanowić dobry początek dla rozwoju, a przy odpowiednim, przemyślanym i skoordynowanym wspomaganiu, mógłby okazać się szansą nawet na wejście do pierwszej dwudziestki najbardziej rozwiniętych państw świata.
Na duży potencjał polskiej gospodarki wskazują następujące fakty. Pod względem liczby absolwentów kierunków ścisłych Polska zajmuje 4 miejsce w Unii Europejskiej, będąc 6 krajem pod względem liczby mieszkańców. Koszty pracy na stanowiskach wymagających zaawansowanych umiejętności cyfrowych są o 47-70% niższe niż w Europie Zachodniej. W 2018 r. odsetek osób korzystających z internetu wyniósł 77,5%. Odsetek przedsiębiorstw z szerokopasmowym dostępem do sieci wyniósł 95%, natomiast korzystających z internetu mobilnego – 67,6%. Płatnych usług chmury obliczeniowej używało 11,5% przedsiębiorstw.
Przyspieszenie cyfryzacji i odejście od wyspowego modelu jej rozwoju nie może opierać się jedynie na wsparciu startupów, szeroko rozumianego prowadzenia prac B+R czy na wdrażaniu zakupionych innowacji. Powinno natomiast dotyczyć kompleksowego wsparcia modyfikacji modeli biznesowych w taki sposób, aby za pomocą technologii cyfrowych podnosić produktywność gospodarki z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych sektorów. Jak szacuje McKinsey, w ciągu najbliższej dekady dzięki digitalizacji wartość dodana całej gospodarki w Polsce mogłaby się zwiększyć w ten sposób o 13-22%. Cyfryzacja pozwoliłaby zmniejszyć lukę produktywności o 12-21% w porównaniu z najbardziej zaawansowanymi rynkami Europy Zachodniej i o 27-47% w stosunku do UE-15.
Państwowe wsparcie procesów cyfryzacyjnych
Działania w latach 2014-20 w zakresie wspierania transformacji cyfrowej przedsiębiorstw głównie koncentrowały się na kwestiach adaptacyjnych i włączających technologie do kultury organizacyjnej zainteresowanych firm. Brakowało w nich kompleksowego podejścia od strony zmiany wspomnianych modeli biznesowych, które poprzez transformację podnosiłyby produktywność.
W kończącej się w tym roku perspektywie finansowej przedsiębiorcy mogli liczyć na wsparcie transformacji cyfrowej i rozwoju w kierunku przemysłu 4.0 w ramach różnego typu instrumentów. Dawało to możliwość wielowymiarowego wsparcia, ale znaczącym utrudnieniem było rozdrobnienie i wielość instytucji, które zajmowały się przyznawaniem pomocy. Nie ułatwiał sprawy także podział zadań pomiędzy instytucje administracji centralnej oraz samorządowej w poszczególnych regionach. Wiele programów na poziomie krajowym i wojewódzkim pokrywała się zakresem przedmiotowym, co dodatkowo komplikowało zrozumienie logiki ich wykorzystania.
Jak znaleźć pieniądze z Nawigatorem Finansowym?
Żeby pomóc firmom w poruszaniu się w gąszczu konkursów, dotacji, pożyczek oraz regulujących je zasad i przepisów przygotowaliśmy niedawno w Platformie Przemysłu Przyszłości specjalny Nawigator Finansowy. Jest to rodzaj rozbudowanej wyszukiwarki służącej podpowiadaniu przedsiębiorstwom dostępnych na rynku źródeł oraz dodatkowo umożliwiającej konsultację z naszymi doradcami. Celem nawigatora jest modelowanie koncepcji projektów i dobór odpowiedniego finansowania w taki sposób, aby wpływ wsparcia na produktywność firmy był możliwie największy. Nawigator Finansowy jest darmową usługą świadczoną przez Platformę Przemysłu Przyszłości. Za jej pośrednictwem przedsiębiorcy uzyskują dostęp do aktualnej, uporządkowanej wiedzy na temat instrumentów i mają możliwość szybciej przygotować wnioski o wsparcie.
Narzędzie koncentruje się na wsparciu publicznym w ramach 4 rodzajów instrumentów, są to:
- dotacje
- pożyczki
- kapitał na inwestycje
- ulgi i zwolnienia podatkowe.
Najpopularniejszą grupą są dotacje, co wynika z bezzwrotnego charakteru i wysokiego poziomu współfinansowania pochodzącego głównie z Unii Europejskiej. Szczególnym zainteresowaniem cieszą się działania w ramach w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój oraz Programu Operacyjnego Polska Wschodnia, które obejmują głównie: początkowy etap rozwoju firmy – startupy, wsparcie na zadania związane z badaniami, rozwojem i innowacjami, tworzenie nowych modeli biznesowych i promocję międzynarodową. Instrumenty pozwalały na zakup środków trwałych (maszyn i urządzeń czy linii technologicznych), wartości niematerialnych prawnych (praw z patentów, wzorów przemysłowych oraz oprogramowania) czy na prowadzenie prac badawczych (wyposażenie laboratoriów, koszty pracy zespołu badawczego).
Instrumenty zwrotne, czyli pożyczki, kredyty oraz połączenia dotacji z kredytem, które w sumie tworzą kilkadziesiąt różnych opcji, jak obserwujemy, są również bardzo chętnie wybieraną formą finansowania zadań związanych z cyfryzacją. Atutem tego rozwiązania jest duża elastyczność co do przedmiotu finansowania, relatywnie niski koszt pożyczonego kapitału w stosunku do rynkowego oraz możliwość indywidualnego negocjowania warunków regulacji zobowiązania. Większość funduszy pożyczkowych jest sprofilowanych i udziela wsparcia na z góry określony cel (inwestycje, rozwój, innowacje), dla określonego typu klientów (MŚP, duże przedsiębiorstwa, startupy) oraz określa wartość zobowiązania w przedziałach kwotowych. Największą ofertę mają tutaj regionalne fundusze pożyczkowe działające w poszczególnych województwach i skierowane do małych lokalnych przedsiębiorców. Firmy operujące w większej skali z dużym doświadczeniem rynkowym mogą ubiegać się o pożyczkę dla innowacyjnych przedsiębiorstw, natomiast podmioty z sektora telekomunikacyjnego – na rozwój szerokopasmowego internetu. Ciekawym rozwiązaniem jest kredyt technologiczny umożliwiający uzyskanie środków na wdrażanie nowych rozwiązań z premią obniżającą wartość zobowiązania.
Kolejna grupa instrumentów obejmuje działania inwestycyjne. Są przeznaczone głównie dla przedsiębiorstw we wczesnej fazie rozwoju, w tym dla startupów, które mają ponadprzeciętny potencjał wzrostu. Kluczem w tym przypadku jest pomysł, posiadana technologia czy inne walory dające się wycenić na rynku, gwarantujące wysoki zwrot z inwestycji w nieodległej przyszłości. W tym przypadku inwestorzy dostarczają potrzebny do rozwoju projektu kapitał, a pomysłodawcy pozwalają na objęcie części udziałów w firmie z określonym terminem wyjścia z inwestycji. Dodatkowo inwestorzy wzmacniają wymiar biznesowy projektu swoją wiedzą i doświadczeniem rynkowym oraz siecią koniecznych kontaktów (smart money). Obecnie dostępna jest szeroka oferta 30 funduszy Venture Capital, które poszukują ciekawych pomysłów na przyszłe projekty zgodne z przyjętym przez nie profilem inwestycyjnym w zakresie przedmiotu i wartości zaangażowania. Oferta nie ogranicza się tylko do samych startupów, ale także dotyczy przedsiębiorstw bardziej zaawansowanych pod względem rozwoju, które poszukują inwestora instytucjonalnego dostarczającego oprócz kapitału również wiedzę na temat rynku.
Oprócz instrumentów dotacyjnych, zwrotnych i inwestycyjnych przedsiębiorcy mogą zdobyć pieniądze w ramach różnego typu ulg i zwolnień podatkowych. Państwo, realizując politykę rozwoju gospodarczego skierowaną do różnych obszarów, chce za pomocą podatków wpływać na zachowania firm. Jest to o tyle ważne, że dotyczy szeroko pojętej innowacyjności, a w tym transformacji cyfrowej. Przedsiębiorstwa mogą obniżyć koszty funkcjonowania i przeznaczać uwolniony kapitał na inwestycje. Chodzi tutaj przede wszystkim o: odliczenia od dochodu wydatków na działalność badawczo-rozwojową (ulga B+R), preferencyjne opodatkowanie praw z własności intelektualnej (IP Box), odliczenie kosztów prac badawczo-rozwojowych oraz zwolnienie z podatku od nieruchomości, leśnego i rolnego dla Centrów Badawczo-Rozwojowych (ulgi i zwolnienia dla CBR-ów) oraz zwolnienie z podatku dochodowego dla nowych inwestycji zlokalizowanych na terenie Polskiej Strefy Inwestycji.
Zachęcamy do wyszukiwania w Nawigatorze Finansowym informacji o dostępnych programach wsparcia, jak i do kontaktu z nami w przypadku wątpliwości – wystarczy nacisnąć przycisk „Masz pytanie?” (na stronie głównej nawigatora lub na kartach instrumentów) i wypełnić formularz, nasi doradcy odpowiedzą. Cały czas rozwijamy i aktualizujemy narzędzie, zatem trafiają do niego nowe dane i instrumenty. Natomiast już 15 czerwca o 13:00 zapraszamy na webinarium pt. „Możliwości finansowania transformacji cyfrowej” (szczegółowe informacje i rejestracja w linku).