Ko-ewolucja klastrów i Przemysłu 4.0. O znaczeniu klastrów dla cyfrowej transformacji biznesu – roli wspólnych dóbr przemysłowych, pokrewnej różnorodności i procesów rozciągania geograficznego i sektorowego.
Wprowadzenie
Eksperci są zgodni co do tego, że skutki czwartej rewolucji przemysłowej będą oznaczały przeobrażenia całych struktur rynkowych, zmian modeli biznesowych, organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem, tworzenia wartości dodanej, funkcjonowania rynków pracy, a także prowadzenia szeregu polityk publicznych (Culot, et al. 2020). Większość opracowań wydaje się zwracać uwagę głównie na perspektywę techniczną i inżynieryjną, coraz częściej aspekty menedżerskie, organizacyjne, nadal jednak niejako ignorując kwestie geograficzne, przestrzenne, czy lokalizacyjne (Scienze Regionali Italian Journal of Regional Science, vol. 21, 1/2022).
Przemysł 4.0 (Industry 4.0 – I4.0) choć jest pojęciem ostatnio bardzo modnym trudno precyzyjnie zdefiniować (Ciffolilli & Muscio 2018; Balland & Boschma 2021; Contieri, et al., 2022). Eksperci i naukowcy zajmujący się tym obszarem dość zgodnie przyznają, że termin ten zyskuje na znaczeniu i cieszy się szybkorosnącym zainteresowaniem, ale wciąż niejasne pozostają kwestie właściwej terminologii (Gong, & Ribiere, 2021; Meindl, et al., 2021). Przemysł 4.0 bywa zatem utożsamiany z czwartą rewolucją przemysłową, transformacją cyfrową, swoistą fuzją świata rzeczywistego i wirtualnego; usług i czystej produkcji przemysłowej (hybrydyzacja), czy też sponsorowaną przez rządy w ramach polityki przemysłowej nową formą inteligentnego przemysłu (smart manufacturing). Utożsamiany jest często z radykalną formą innowacji silnie transformującą rynek i głównych jego graczy. Skala, zakres, ale i tempo zmian są zatem nie do przecenienia podobnie jak różnorodny i wielowymiarowy, nie zawsze pozytywny (przynajmniej w krótkiej perspektywie) wpływ na społeczeństwo (Schwab, 2019).
Kontekst badań
Prezentowane badania w artykule naukowym są próbą ujęcia stosunkowo nowych (większość ujęć datuje I4.0 na rok 2011) i dynamicznych procesów czwartej rewolucji przemysłowej (Przemysł 4.0, Industry 4.0 / I4.0, cyfrowa transformacja biznesowa) z uwzględnieniem wielowymiarowej perspektywy. Zaakcentowano bowiem multidyscyplinarny i złożony aspekt tej transformacji nieograniczający się tylko do kwestii technologicznych czy inżynierskich, jakie dominowały zwłaszcza w początkowej fazie badań, ale potraktowano Przemysł 4.0 jako koncepcję z pogranicza innowacji, zmian organizacyjnych, sposobu tworzenia wartości. Ukazano też geograficzny wymiar I.40, a więc podkreślono poziom mezo-ekonomiczny analizy, która miała charakter osadzonej w kontekście próby wnioskowania (tzw. relational research design – Bathelt & Glückler 2018 i contextualised explanation – Welch et al. 2022).
Ponadto badania inspirowane były niespójnością i paradoksem między koncepcjami klastra – kategorii przestrzennej, zlokalizowanej geograficznie, a cyfrowej transformacji biznesowej – Przemysłu 4.0 obejmującego wachlarz technologii umożliwiających kooperację na odległość i de facto redukujących znaczenie dystansu geograficznego. Poruszały rzadko dotąd podejmowane przestrzenne (geograficzne) aspekty czwartej rewolucji przemysłowej – I4.0 i istoty klastra w warunkach transformacji cyfrowej. Ich tematyka dotykała zatem problematyki na styku różnych dyscyplin – studiów regionalnych, geografii ekonomicznej, przedsiębiorczości, zarządzania, czy ekonomicznych zagadnień konkurencyjności i innowacyjności. Prowadzone badania poprzez analizę procesu rozciągania (stretching) oraz roli wspólnych aktywów przemysłowych i powiązanej różnorodności (industrial commons i related variety) pozwoliły scharakteryzować znaczenie klastra – geograficznego skupiska działalności gospodarczej w procesach transformacji cyfrowej (Przemysłu 4.0). W szczególności przegląd literaturowy i studia przypadków niemieckich klastrów, w tym Hamburskiego klastra lotniczego HAv, umożliwiły ustalenie, jakie konkretnie elementy mogą przesądzać o atrakcyjności klastrów w dobie Industry 4.0, ale także jak zachodzące procesy transformacji cyfrowej – usieciowienia, digitalizacji, automatyzacji i robotyzacji mogą zwrotnie modyfikować sam klaster – zmieniać jego podstawowe cechy. Uzyskane wyniki mogą stanowić przydatne wskazówki dla prowadzenia polityki klastrowej w dobie przemian cyfrowych.
Zapraszamy do zapoznania się z całym artykułem naukowym na temat badań dot. klastrów, którego autorem jest Marta A. Götz – dr hab., profesor Uczelni Vistula; absolwentka Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (UEP), Aalborg University (AAU) w Danii; realizowała projekty finansowane przez NCN, NAWA i Fundusz Wyszehradzki; zainteresowania badawcze: bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ), klastry, Przemysł 4.0 i konkurencyjność międzynarodowa; Orcid: 0000-0002-8764-871X; https://www.researchgate.net/profile/Marta-Goetz