Artykuł został pierwotnie opublikowany w trzecim numerze magazynu Przemysł Przyszłości.
Innowacyjne gospodarki potrzebują ludzi o właściwych kompetencjach, którzy mają umiejętność adaptacji do zmieniających się warunków, zdolność ulepszania istniejących rozwiązań i generowania nowych pomysłów, a także umiejętność uczenia się nowych kompetencji. Jeżeli dany kraj chce być konkurencyjny, jego rząd musi stworzyć warunki i wspierać system, w których obywatele mogą rozwijać właśnie te kompetencje i umiejętności.
Poniżej przedstawiam przykłady systemów kształcenia i szkolenia w trzech krajach Unii Europejskiej w 2021 roku sklasyfikowanych najwyżej w Europejskim Indeksie Innowacji (European Innovation Scoreboard).
Szwecja (1 miejsce w EIS)
Szwedzka gospodarka bazuje na wysokich kompetencjach swoich obywateli. Poziom wykształcenia wśród pracowników przemysłowych wzrósł, dzięki zmianom wprowadzonym w systemie kształcenia i szkolenia oraz podniesieniu poziomu kwalifikacji wymaganych w miejscu pracy. W ostatnim czasie opracowano dwie strategie, które podkreślają istotność rozwoju kompetencji i umiejętności dla wzrostu gospodarczego wśród wszystkich obywateli. Strategie te mówią o usprawnieniu kształcenia zawodowego w kontekście rozwoju cyfryzacji, automatyzacji i nowych technologii, tak aby dostarczać umiejętności związane z czwartą rewolucją przemysłową.
W celu zapewnienia stałego napływu pracowników o kwalifikacjach odpowiadających potrzebom rynku pracy prowadzone są programy, które:
- zachęcają młode osoby (ze zwróceniem szczególnej uwagi na kobiety) do wyboru programów szkół zawodowych;
- oferują ścieżki kształcenia uwzględniające praktyki zawodowe;
- wzmacniają współpracę między edukacją a biznesem, w którym rozwijają nowe technologie;
- uwzględniają w programach nauczania kwestie związane z programowaniem;
- wspierają rozwój kadry nauczycielskiej, akademickiej i trenerskiej oraz elastyczność instytucji edukacyjnych w dostosowywaniu się do potrzeb rynku pracy;
- informują osoby uczące się oraz rodziców o możliwościach, jakie dają branże przemysłu 4.0.
KUL 4.0
Politechnika Luleå realizuje projekt wspólnie z przedstawicielami przemysłu, który ma na celu ocenę i usprawnienie programów nauczania na poziomie uniwersyteckim, opracowywanych we współpracy z interesariuszami. Ekspertom zależy na zwiększeniu dostępności krótkich i elastycznych kursów dla przemysłu, aby sprostać wyzwaniom przemysłu 4.0. W centrum tego projektu jest szczególnie przemysł stalowy, przetwórczy i wydobywczy wraz z przemysłem celulozowo-papierniczym. W ramach projektu dostępny jest pakiet krótkich kursów z efektywnego procesu produkcyjnego oraz utrzymania infrastruktury i zastosowania sztucznej inteligencji.
Finlandia (2 miejsce w EIS)
Już od kilku lat w swoich narodowych strategiach Finlandia zwraca uwagę na potrzebę zmian środowiska, uczenia się i rozwój kompetencji ze względu na transformację cyfrową. Digitalizacja została wzięta pod uwagę we wszystkich sektorach edukacji i szkolenia oraz ogólnie w kontekście rozwoju społeczeństwa, a cyfryzacja jest tematem przekrojowym w strategii rządu.
W celu dostosowania systemu kształcenia i szkolenia zawodowego do wymogów gospodarki przyszłości Finlandia wdrożyła w 2018 roku reformę tego sektora. Obejmowała ona:
- reformę i cyfryzację środowisk uczenia się w odniesieniu do dostawców/instytucji edukacyjnych (np. digitalizacja procesów w praktykach edukacyjnych);
- rozwój kompetencji kadry nauczycielskiej/trenerskiej pod kątem wsparcia rozwoju cyfryzacji w kształceniu i szkoleniu w obszarach takich, jak: indywidualne podejście do osoby uczącej się, współpraca między edukacją a biznesem, włączanie edukacji w życie zawodowe, budowanie środowiska uczenia się, uznawanie umiejętności i kompetencji nabytych wcześniej;
- wdrożenie ogólnokrajowego, scentralizowanego elektronicznego serwisu KOSKI w celu zaspokojenia potrzeb informacyjnych obywateli oraz osób odpowiedzialnych za kształtowanie polityki uczenia się przez całe życie. KOSKI pozwala na dostęp w czasie rzeczywistym do danych osób uczących się i umożliwia lepsze planowanie oraz personalizację nauki, uznawanie umiejętności nabytych na poprzednich szkoleniach, śledzenie postępów i frekwencji, udostępnianie informacji np. przy ubieganiu się o pracę, kalkulację podziału finansowania dla poszczególnych instytucji edukacyjnych, sporządzanie statystyk oraz ewaluację systemu edukacji i szkolenia;
- zwiększenie elastyczności systemu, tak aby osoby młode i dorośli mieli możliwość stałego podnoszenia swoich kompetencji.
Studyinfo.fi
Osoby zainteresowane rozwojem swoich kwalifikacji mają dostęp do systemu (Studyinfo.fi) umożliwiającego składanie wniosków na wszystkie programy studiów prowadzące do uzyskania kwalifikacji w Finlandii, w tym kwalifikacji zawodowych. System oferuje również informacje o wszystkich programach prowadzących do nabycia kwalifikacji. Planując zmiany w systemie kształcenia i szkolenia w Finlandii, decydenci opierają się na konkretnych danych, ilościowe przewidywanie potrzeb rozwojowych ma w Finlandii długą tradycję. Dziś również przewidywanie jakościowe uważane jest za niezbędne dla opracowywanie programów i treści kształcenia, które będą odpowiadać na przyszłe potrzeby rynku pracy. Podjęto znaczne inwestycje w przewidywanie zapotrzebowania na umiejętności.
Dania (3 miejsce w EIS)
Duńskie społeczeństwo i duński system kształcenia oraz szkolenia zawodowego dostarczyły do tej pory wiele ukierunkowanych odpowiedzi na wyzwania wynikające z przemysłu 4.0. Rosnące zapotrzebowanie na nowe kompetencje zwłaszcza wśród wykwalifikowanych pracowników wpłynęło na stworzenie nowych strategii, rozwiązań edukacyjnych oraz zarysowanie nowych praktyk nauczania i monitorowania kształcenia i szkolenia zawodowego. W duńskim systemie zakłada się, iż edukacja musi zapewnić najlepszy na świecie kapitał ludzki, który następnie będzie rozwijał przemysł. Oznacza to więcej wykwalifikowanych pracowników mających dostęp do staży i wysokiej jakości kształcenia ustawicznego, pozwalający na zdobywanie kompetencji i umiejętności w perspektywicznych sektorach.
W obszarze kształcenia zawodowego dorosłych coraz większy nacisk kładzie się na wpływ sztucznej inteligencji i powiązanych z cyfryzacją obszarów na życie zawodowe oraz bezpieczeństwo pracy pracowników. Dania ma system kształcenia i szkolenia, w którym partnerzy społeczni odgrywają bardzo ważną rolę w interpretowaniu i wdrażaniu strategii, a szkoła zawodowa ma prawdziwą swobodę w kształtowaniu praktyk nauczania oraz w dostosowywaniu oferty edukacyjnej do potrzeb regionalnego i lokalnego rynku pracy.
Rząd duński z władzami regionalnymi i lokalnymi oraz partnerami społecznymi wspólnie wdrażają strategię cyfryzacji. W obszarze edukacji i szkolenia oparta jest ona na podstawowym demokratycznym przekonaniu, że obywatele muszą być w stanie uczestniczyć i mieć wpływ na procesy oraz decyzje, które z kolei wpływają na ich własne życie, w tym w odniesieniu do rozwoju technologii. A na mocy trójstronnego porozumienia (rząd, organizacje pracodawców i związki zawodowe) interesariusze tworzą system edukacji dorosłych i kształcenia ustawicznego, który jest zarówno bardziej elastyczny, jak i zdolny do sprostania wymaganiom biznesu.
Centrum wykorzystania technologii
Rząd utworzył Centrum wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w kształceniu i szkoleniu zawodowym, które gromadzi i upowszechnia wiedzę na temat cyfryzacji w kształceniu zawodowym do lepszego zaznajomienia się wykwalifikowanych pracowników z cyfrowymi aspektami w ich obszarach tematycznych oraz w celu zapewnienia niezbędnego wsparcia dla procesu digitalizacji w placówkach edukacyjnych.
Podsumowanie
Wyżej wymienione kraje są idealnym przykładem potwierdzającym, że rozwój innowacji idzie w parze z dobrym systemem edukacji i kształcenia. Systemy kształcenia i szkolenia w krajach skandynawskich są stawiane za przykład dla pozostałych krajów Unii Europejskiej. Wynika to przede wszystkim z realnego wdrożenia idei uczenia się przez całe życie, inwestowania nie tylko w kompetencje zawodowe, ale także w umiejętności społeczne oraz działania wspierające rozwój personalny obywateli czy uznanie edukacji za politykę horyzontalną mającą znaczenie dla wszystkich obszarów.
Analizując systemy kształcenia i szkolenia w krajach członkowskich, które uznawane są za najbardziej innowacyjne, można zidentyfikować kilka wspólnych elementów. Są to między innymi:
- włączenie kwestii związanych z rozwojem kompetencji przyszłości w narodowe strategie rozwoju gospodarczego/innowacji/przemysłu;
- wykorzystanie narzędzi ICT w procesach edukacyjnych;
- przewidywanie zapotrzebowania na kompetencje;
- wsparcie nauczycieli, kadry akademickiej i trenerskiej w zakresie rozwoju ich kompetencji, w kontekście transformacji cyfrowej oraz wykorzystania narzędzi edukacyjnych opartych na nowych technologiach;
- zapewnienie w równym stopniu możliwości rozwoju kompetencji osobom młodym i dorosłym;
- zaangażowanie właściwych interesariuszy w proces tworzenia i wdrażania programów rozwoju umiejętności, kompetencji i kwalifikacji przyszłości.
Elementy te są spójne z zaleceniami Komisji Europejskiej w zakresie budowania systemu kształcenia i szkolenia odpowiadającego na wyzwania gospodarki przyszłości. W swoim założeniu nie są to innowacyjne rozwiązania. O większości kwestii wymienionych powyżej na poziomie europejskim mówi się od początku lat 60. XX wieku. Nowoczesne jest natomiast wykorzystanie nowych technologii do wspierania poszczególnych procesów. Więcej na temat kompetencji przyszłości i rozwiązań stosowanych w Europie będą Państwo mogli przeczytać w raporcie, który wkrótce opublikujemy.
